Batı Trakya’da Topoğrafik Kimlik İnşası

Gümülcine, 24.05.2023

YORUM

Kısa bir süre önce, 2022 yılının Ekim ayında kurulmuş Batı Trakya Fenerbahçeliler Derneğine kapatılma davası açıldı. Kapatılma davasının açılması sürecinde resmî ideolojinin bölgesel aktörleri ve akabinde Yunanistan Yargıtay Mahkemesi onursal başkanı ve sabık Başbakan Vasiliki Thanu’nun derneğin ismindeki Batı Trakya tanımlamasından rahatsız olmalarının başat rol oynadığını gördük. Derneğin kuruluşundan itibaren resmî ideolojinin bu spor ve taraftar derneğinden duyduğu rahatsızlık çok düşündürücüydü. Nitekim derneğe itiraz gerekçesi derneğin ismindeki Batı Trakya tanımlaması ve bu tanımlamanın son yıllarda Türk devleti tarafından kullanılan bir söylem olduğu, Yunanistan’da resmen Batı Trakya diye bir bölgenin bulunmadığı, bunun bu bölgede bir Türk azınlığın varlığına delalet edebileceği savlarına dayanıyordu. En başından beri, hukuk, tarihsel olgular ve resmî belgelerle bağdaşmayan bu gerekçeleri düşünce sistemimin kavramsal dayanağı insan hakları perspektifinden anlamaya, anlamlandırmaya çalıştım. Bir spor derneğinin bu gerekçelerle varlığına son verilmek istenmesi hiç şüphesiz ki Yunanistan’ın insan hakları rejimi açısından değerlendirilmeyi gerektirmektedir.

Ancak son birkaç yıldır takip ettiğimiz ve anlamlandıramadığımız bazı olaylar nedeniyle bu konunun farklı bir yönüne odaklanalım. Batı Trakya’nın topoğrafik kimlik inşası. Fenerbahçeliler derneğinin maruz kaldığı süreç aslında Batı Trakya’da on yıllardır süregelen bir kimlik inşasının topoğrafik boyutunun en göze çarpan örneği olmuştur. Bu topoğrafik kimlik inşası bazen yoğun bazen daha yumuşak araçlarla ancak istikrarlı bir şekilde bu bölgede yüz yıldır devam ediyor. Örneğin 1923 sonrasında tarihte ilk kez Türk köyü olarak kurulmuş ve Türk ismiyle bilinen yerleşim yerlerinin isimleri bir kanun ile değiştirilmiştir. Birçoğuna Yunanca isimler uydurulmuş, bazılarının da Türkçe adları sadece Yunancaya tercüme edilmiştir. Bugün bölgedeki kurumların, yetkililerin bu yerleşim birimlerinin tarihi isimlerini kullanmaları bile büyük tartışmalara yol açmaktadır. Yani tarih silinmiş ve yeni yazılan okunmalıdır.

Yine bugün birçok araştırma sadece Batı Trakya’da değil tüm Yunanistan ülkesinde birçok Osmalı-Türk eserinin üzerine bir haç yerleştirip Yunan-Hıristiyan kimliği ile vaftiz edilerek Bizans’a atfedildiğini ortaya koymaktadır. Bu minvalde Yunanistan’ın birçok bölgesinde terk edilmiş olanların yansıra, Batı Trakya’da büyük bir Türk nüfusu yaşamasına rağmen birçok Türk vakıf malı el değiştirerek kimliğini yitirmiştir. Dün İskeçe Pazar Yeri Camisi, Tabakhane Camisi bugün de Horozlu Mezarlığı bölgenin sahip olduğu topoğrafik kimliğini silerek yeni kimlikler inşa etme anlayışından bağımsız olarak değerlendirilebilir mi?

Bu kimlik silmenin bir sonraki aşaması Şahin, Gökçepınar, Yanıköy örneklerinde olduğu gibi Batı Trakya’nın tarih boyunca Yunan-Hristiyan yerleşkesi olmamış birçok Türk köyünde on yıllardır devam eden yeni kimliklere yer açma çabasıdır. Diğer yerleşim birimlerinde olduğu gibi bir gecede Yunanca isimler verilen ve Yunan-Hıristiyanların tarihte ve bugün yurt edinmediği bu Türk köylerine kiliseler inşa edilmekte, ayinler düzenlenmektedir. Mesela bu ayinlerin yerel basında “pomakohoria /pomak köylerinde” yapılan ayinler olarak tanımlanması da dayatılan bir kimliğe kazandırılmış topoğrafik bir boyuttur.

Aslında, her olay ve olguya insan hakkı penceresinden bakılınca, dikkati çekmeye çalıştığımız ne orada farklı bir inancın mabedinin varlığı, ne de o inancın ritüelleri olur. Nitekim Türkler yerleşik hayata geçtiğinden bu yana birlikte yaşamak üzere gelen yabancı kimlik ve kültürlerden rahatsız

olmamıştır. Birçok tarih çalışması Türklerin egemen millet olduğu dönemlerde Balkanlarda gösterdiği bu hoşgörüyü vurgular. Türkler bu bölgede azınlık konumuna düştükleri son yüz yılda da bu karakteristik özelliklerini korumuştur. Ancak mesele bölgede yaratılmak istenen kimlik bunalımı ve akabinde yeni kimlikler inşa etme gayreti penceresinden değerlendirilince ortaya dini ve kültürel boyutundan çok daha fazlası çıkıyor.

Nitekim, Batı Trakya’da topoğrafik kimlik inşasına son günlerde çok ilginç bir boyutun daha eklendiğini tespit ettik. Başka bir ülkede basit bir bölgesel seçmen davranışı olarak yorumlanabilecek bir olay Batı Trakya’da yine kimlik inşasının kıskacına alındı. Sosyal medya ve yerel basında Rodop ilinde vatandaşların hür iradesiyle yaptığı seçim sonucunda bir partinin ve Türk milletvekili adayının aldığı yüksek oy oranının iki farklı şekilde değerlendirildiğini görmek mümkün. Öyle ki Rodop iline bağlı ve Türk nüfusun yoğunlaştığı belediyelerdeki seçim sonuçları da verilerek, değerlendirmenin birinde Siriza’nın Türk milletvekili adayını Gümülcine’deki Türk Konsolosluğu’nun seçtirdiği savunulurken, bir diğerinde ise bu bölgelerde Siriza’yı Müslüman Çingenelerin birinci parti yaptığı söyleniyordu.

Her iki durum da bölgedeki vatandaşların “Özgür” iradelerine saygısızlık olarak nitelendirilebilir. Ancak bunun da ötesinde bu davranışlar, birçok yönüyle ele aldığımız bölgenin topoğrafik kimlik inşası boyutuyla da değerlendirilmelidir. İlginçtir ki, yıllardır Balkan bölgesine dayatılan “Pomak kimliği”, bu bölgeden DEB Partisi çıkınca Türk oylarına dönüşebiliyor. Gümülcine’den Siriza bir Yunan aday seçince “Özgürce” gelen oylar makbul, Türk aday seçilince milli mesele olabiliyor. Son olarak Batı Trakya’da yeni-resmi topoğrafik ve toplumsal kimliklerin, asırlardır var olan bir kimliğin silinerek üzerine inşa edilmesiyle oluşturma eğilimi gözlemlenmekte. Lafın özü Batı Trakya’nın toplumsal yapısının yansıra topoğrafik yapısına da yıllardır kaçak kimlikler inşa edilmeye çalışılıyor.

Hiç şüphesiz ki bu anlamda Batı Trakya Türklerinin topografik ve toplumsal kimlik meselesi yoktur. Çünkü Türk kimliği açık ve nettir. Peki Batı Trakya’ya kimlik bunalımı empoze etmeye çalışanlar kim? Ve bu soruyu takip eden soruların cevabı kimde?