Gümülcine, 6.05.2025

Behice Boran Türkiye’de sosyolojinin kurumsallaşma sürecinde önemli bir yere sahip olan kadın sosyologlardan biridir. Boran’ın toplumsal değişim anlayışı, üretim, sınıf mücadelesi ve yapısal dönüşüm süreçlerini esas alır.

Toplumsal değişim, sosyolojinin merkezinde yer alan, toplumların zaman içinde yaşadığı yapısal dönüşümleri anlamaya yönelik bir kavramdır. Boran, bu kavramı hem teorik hem de pratik bir düzeyde ele alarak, sosyolojiyi sadece açıklayıcı değil, aynı zamanda dönüştürücü bir bilim olarak görmüştür. Boran’ın değişim kuramı, özellikle kır-kent ikilemini, ekonomik yapının dönüşümünü ve sınıfsal ilişkileri anlamada önemli katkılar sunmuştur.

Boran’a göre toplumsal yapılar, üretim araçlarının sahipliği ve kullanım biçimi etrafında şekillenir. Bu durum, toplumun ekonomik yapısını belirlerken, siyasal ve kültürel üstyapılar da bu ekonomik altyapıya göre oluşur.

Batı Trakya’daki toplumsal değişim, sadece Boran’ın savunduğu çerçevede üretim biçimlerinin dönüşmesiyle ortaya çıkan sınıf çatışmaları üzerinden mi ilerler? Yani egemen sınıfların, mevcut yapıyı korumaya çalışırken, ezilen sınıfların değişimi arzu etmesi gibi? Ya da farklı etkenler söz konusu mudur?

Boran’a göre toplum, belirli fonksiyonlara sahip kurumların bir araya gelmesiyle oluşur. Aile, din, eğitim, ekonomi gibi kurumlar, toplumun bütünsel yapısını şekillendirir. Ancak bu kurumlar statik değil, tarihsel süreç içinde sürekli dönüşüm halindedir. Boran, bugün Batı Trakya’yı incelemiş olsaydı sosyolojik değerlendirmesi nasıl oldurdu? Sadece, kırsal ve kentsel dönüşüm üzerinden yapılan analizler yeterli olur muydu? Yoksa hakim Yunan kültürü ya da bastırılmaya ve kırsala hapsedilmeye çalışılan Türk kültürünün etkisi ve de gelişimi ne olurdu?

Boran’ın teorisinde, toplumsal değişim; kurumların çözülmesi (örneğin geniş ailenin çekirdek aileye dönüşmesi), yeni kurumların doğması (kooperatifler, sendikalar vb.), toplumun bu dönüşümlere karşı geliştirdiği direnç ve adaptasyon mekanizmaları şeklinde açıklanır. Bu yönüyle onun kuramı, yapısal-fonksiyonalist bakış açısından ayrılır; zira değişimi denge değil, gerilim ve çatışma yoluyla açıklar. Batı Trakya’da dilsel, dinsel Türk ve Yunan kültürü arasında sıkışmış toplumun içsel çatışmasını teoride ve de praktikte açıklamak ne derecede mümkündür?

Boran’ın değişim kuramında üç temel belirleyici dikkat çeker: Ekonomi: Üretim araçlarına kimin sahip olduğu, ekonomik ilişkilerin biçimi değişimin motorudur. Mekân: Yerleşim düzeni, coğrafi koşullar, erişim ve ulaşım, toplumsal yapıyı biçimlendirir. İş Bölümü: Toplumda işlerin nasıl dağıldığı, hiyerarşinin ve eşitsizliğin temelidir. Bu üçlü ilişki, Boran’ın toplum analizinde mikro (köy) düzeyden makro (toplum) düzeye kadar geçerliliğini korur. Değişim, bu üç bileşenin birbirini nasıl etkilediğiyle ilgilidir.

Batı Trakya’nın, Batı Trakya’da yaşayan Türk azınlık mensuplarının toplumsal değişim, dönüşüm sürecinde kültürel yapısındaki gel-gitleri açıklayabilmek bugünün koşullarında ne kadar mümkündür?

Hakim Yunan kültürünün Batı Trakya Türk kültürünü içselleştirebilecek özgüveni söz konusu mudur? Yoksa tarihsel komplekslerin gölgesinde bir yaşam ne kadar devam edebilir?